De compassievolle dokter

Samen zijn huisartsen, dokterend op een manier die bij hen past, 75 jaar verenigd in de LHV. In december vieren we dat met een serie huisartsencolumns geïnspireerd door de illustraties van Aad Goudappel. In deze aflevering: Joost Zaat over ‘de compassievolle dokter’.

De compassievolle dokter

Poe, lastig een stukje schrijven over ‘compassievolle huisartsen’. Lelijk woord ook, ‘compassievol’. Alsof er ook compassielege dokters zijn: huisdokters die hun patiënten haten en hun mededogen in de kelder van hun ziel bewaren. Zelfs bij de meest misantrope, geldbeluste huisdokter zit diep van binnen nog wel iets van barmhartigheid.

Toch zal het niet voor niks zijn dat dit bundeltje begint met die zalig compassievolle dokter. Compassie zou ‘de ziel van de geneeskunde’ zijn en wie kan die ziel nu beter bewaken dan de enig overgebleven generalist in de zorg?

Problematisch is dat compassie zo’n verwarrend begrip is. Je voelt aan je water dat compassie bestaat. In de praktijk is het vooral het sausje om geneeskunde niet alleen technisch te bekijken, maar te zien als een relationele transactie. Het past in het idee dat zorg geen technocratische markt is. In de neoliberale wereld hoef je met zakenpartners immers geen mededogen te hebben, maar zorg zou meer zijn. Daar zijn we pas werkelijk begaan met de medemens. In mijn boekenkast staat al jaren een dik boek ‘Compassion’s way: a doctor’s quest into the soul of medicine’. Aantrekkelijke titel, maar toch kwam ik er niet doorheen. Te vaag, te breedsprakerig. Niet voor niks is compassie een weinig aantrekkelijk onderwerp voor onderzoek: in het NTvG komt het woord compassie de laatste jaren bijvoorbeeld slechts een keer in een onderzoeksartikel voor.

Aan een empathische dokter heb je ook meer dan aan die compassievolle. Je kunnen inleven in het gevoel en de situatie van je patiënt is een vaardigheid. Dat kan de ene dokter makkelijker dan de ander. Huisartsen die net een stapje harder lopen bij het bellen van fragiele Covid-patiënten dan anderen, huisartsen die net iets vaker hun terminale patiënten in de avonden en weekenden zelf zien, huisartsen die non-verbaal net iets sneller laten merken dat ze verdriet, lijden en de context begrijpen. Empathische dokters zijn voor patiënten betere dokters: ze krijgen meer informatie los en hun uitleg landt beter. Empathie is zo een onderdeel van persoonlijke zorg. En handig: een empathische houding valt aan te leren.

Zelfcompassie is overigens wel een goede eigenschap voor huisartsen. Ze zouden van mij wat meer mededogen met zichzelf mogen hebben. Een compassievolle huisarts is de huisarts die tegen de ‘patiënten-over-de-heg-kieperende’ ggz en tweede lijn zegt: ‘Zo is het genoeg. Ik kan ook niet alle problemen oplossen.’ Maar voor de rest: wees een empathisch huisarts.

Auteur: Joost Zaat, huisarts